Ekskavatör, iş makineleri arasında en önemli makinelerden biridir. Ekskavatör, yükleme, kaldırma ya da kazma gibi işlemleri yapabilen makinalar olduklarından dolayı inşaat sektöründe oldukça sık kullanılırlar. Ekskavatörler, tek tip olarak üretilmezler. Ekskavatör çeşitleri, işlevlerine göre ve belirli özelliklerine göre sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma iki şekilde yapılmaktadır. Birinci sınıflandırma yürüyüş şekillerine göre yapılmaktadır. Bunlar; paletli ekskavatörler ve lastikli ekskavatörlerdir. Bir diğer sınıflandırma da makinelerin boyutuna göre yapılmaktadır. Bunlar da mini ekskavatörler, küçük boy ekskavatörler, orta boy ekskavatörler ve büyük boy ekskavatörlerdir. Ekskavatör çeşitleri ve özellikleri açık bir şekilde şöyle anlatılabilir;
- Yürüyüş Şekillerine Göre Ekskavatörler:
- Paletli Ekskavatörler: Hidrolik maden ekskavatörleri olarak da bilinirler. Paletleri nedeniyle zorlu arazilerde ağır işlerde kullanılabilmektedirler. En çok da maden işlerinde tercih edilirler. Hidrolik basınç sistemiyle çalıştığı için güçlü bir soğutma sistemi mevcuttur. Uzun süreli kullanımlara elverişli bir yapısı vardır. Ayrıca operatör camlarının genişliği, çalışan operatörün alanı geniş olarak görebilmesini sağlar. Hem kazma hem de yükleme işlemlerinde oldukça başarılı bir ekskavatör türüdür.
- Lastikli Ekskavatörler: Bu ekskavatör türleri, nakliye ihtiyacını en aza indirmektedir. Çoğu taşıma işlemini kendi başına gerçekleştirebildiği için özellikle şehir içi karayolu yapımında kullanılmaktadır. Hidromotorlar tarafından desteklenen dört tekerlek üzerinde durmaktadır. Ağırlıkları en fazla 23.000 kilogram olabilmektedir. Bu nedenle orta boy ekskavatörler olarak değerlendirilirler. En çok yardımcı araç olarak, taşıma aracı olarak kullanılmaktadırlar. Taş taşıma gibi işlemler için de tercih edilmektedirler.
2. Boyutlarına Göre Ekskavatörler:
- Mini Ekskavatörler: Bu ekskavatörler, özellikle de dar olan çalışma alanlarında oldukça işe yaramaktadır. Büyük makinelere oranla daha incelikli çalışabilme özelliğine sahiptir. Bu nedenle kaba işlerin haricinde incelikli kazma ve düzeltme gibi işlemler mini ekskavatörler aracılığıyla halledilir. Bu özellikleri nedeniyle genellikle yol çalışmalarında, peyzaj çalışmaları sırasında, kaldırım düzenleme işlerinde ve belediyelerin küçük çaplı işlerinde kullanılmaktadır. Kazı işlemlerinden çok düzenleme ve işlemleri için kullanılmaktadırlar. Bu ekskavatörlerin ön bölümünde ayrıca dozer bıçağı bölümü de bulunmaktadır. Bu bıçaklar, düzenlemelerde işe yaramaktadır. Mini ekskavatörler, yakıt tasarrufu sağlamaları açısından da oldukça önemlidir.
- Küçük Boy Ekskavatörler: Mini ekskavatörlerin gerçekleştiremeyeceği ölçekte küçük çaplı kazma işlemlerinde kullanılırlar. Kazma işlemlerinin yanı sıra mini ekskavatörlerin taşımayacağı yükleme işlemlerini de gerçekleştirirler. Paletleri kauçuktan değil çelikten yapılmıştır. Bu özelliği sayesinde ağır yükler taşıyabilmektedir. Duvar örme gibi işlemler için sıkça kullanılmaktadırlar. Kanal kazma, prefabrik yapıların yerleşimi, şehir içi yol çalışmaları, beton düzenleme, drenaj borusu yerleştirme gibi işlemler için kullanılması ideal makinelerdir.
- Orta Boy Ekskavatörler: Motor güçleri küçük boy ekskavatörlere göre çok daha güçlüdür. Ayak takımları ve hidrolik pompa sistemleri de daha yüksektir. Ağırlığı ise 25 ile 30 ton arasındadır. En çok karayolu çalışmalarında kullanılmaktadır. Büyük kaya parçalarını dahi kolaylıkla kırma gücüne sahiptir. Bu özellikleri nedeniyle de en çok tercih edilen ekskavatör çeşidi orta boy ekskavatördür. Kova kapasitelerinin oldukça büyük olması da avantajları arasında yer alır.
- Büyük Boy Ekskavatörler: Bu makine maliyeti az tuttuğu gibi işleri de oldukça kolaylaştırmasıyla bilinir. Büyük ölçekli kazı çalışmaları ve hafriyat çalışmalarının baş elemanları arasında yer alır. Ağrılıkları 90 tonu bulmaktadır. Bu ekskavatörler uzun ya da kısa bomlu olarak üretilmektedirler. Bu ekskavatörler ağır hizmet tipi makine sınıfında değerlendirilirler. Kısa bomlu ekskavatörler, kaya kazılarında kullanılırlar. Uzun bomlu ekskavatörler ise yüksek ve zorlu arazilerde işe yararlar. Fakat kaya gibi parçaları kaldırma konusunda kısa bomlular kadar dayanıklı olmayabilirler.
Ekskavatör kova çeşitleri de işlevlerine göre çeşitlilik göstermektedir. Birden fazla isimle adlandırılan kovalar olsa da bunların hepsi dört ana kategoride sınıflanabilir. Bunlar; Standart kovalar, Geliştirilmiş kovalar, C seviyesi kovalar ve A/B seviyesi kovalardır. Standart ekskavatör kovaları, kaliteli diş plakalarıyla bilinir. Standart levha kalınlığına sahiptir. Geliştirilmiş kovaların levhaları yüksek kaliteye sahiptir. Sert toprakların, molozların kazılması ve yüklenmesinde kullanılırlar. C seviyesi kovalar, kaya kovaları olarak bilinirler. Diş plakaları oldukça sağlamdır. Sert çalışma ortamları için daha uygun kovalardır. A/B seviyesi kovalar ise en dayanıklı kova türüdür. Her yapıdaki toprağın kazılmasında, sert kayaların taşınmasında kullanılır. Daha ağır malzemeleri kaldırabilir. Mineral kırılması ve taşınması için de sıkça kullanılır.